پسته کوهی: گنجینه‌ای در دل طبیعت(2نوع:بنه و کسور)
پسته کوهی یا بنه، میوه‌ای کوچک اما پرخاصیت از دل کوهستان‌های ایران است. این دانه‌ی روغنی با طعمی منحصربه‌فرد، علاوه بر ارزش غذایی بالا، خواص دارویی شگفت‌انگیزی نیز دارد. در این مقاله در بی اُرگانیک به معرفی جامع پسته کوهی می‌پردازیم.
1. آشنایی با درخت پسته کوهی(بنه)
درخت پسته کوهی (Pistacia atlantica) درختی مقاوم و وحشی است که در مناطق کوهستانی و نیمه کوهستانی ایران، به ویژه در استان‌های کرمان، کردستان، کرمانشاه، ایلام، فارس، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و خراسان می‌روید. در مناطقی از یزد، سمنان، آذربایجان، الموت و سیستان نیز یافت میشود.
این درخت با ارتفاعی بین 2 تا 7 متر، دارای برگ‌های مرکب شانه‌ای و میوه‌های کوچک و روغنی به رنگ سبز است که پس از رسیدن به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و سبز درمی‌آیند. پسته‌کوهی به نام‌های دیگری مانند بنه، سقز، چاتلانقوش، بنوشکه، داری قه زوان، بنه شک، گون بلوچی، و ونوشک نیز شناخته میشود. مقاومت بالای این درخت در برابر خشکی و سرما، آن را به نمادی از استقامت در طبیعت تبدیل کرده است.
کسور (Pistacia khinjuk)
کسور، گونه‌ای دیگر از پسته‌کوهی است که با نام های خنجک، کِهُن، کسودنگ و کُلخُونگ نیز شناخته میشود. درخت کسور معمولاً کوتاه‌تر از بنه است و میوه‌های آن بیضی شکل و کوچکتر از میوه‌ی بنه هستند. کسور طعمی ملایم‌تر و شیرین‌تر از بنه دارد و بیشتر به صورت خوراکی مصرف میشود. میوه های کسور بر خلاف بنه، نرم است و بدون آسیاب کردن به راحتی قابل استفاده است.
2. ترکیبات شیمیایی و ارزش تغذیه‌ای پسته کوهی
پسته کوهی سرشار از اسیدهای چرب مفید، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی است. این دانه‌ی روغنی حاوی مقادیر قابل توجهی از اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6، ویتامین E، مس، منیزیم، پتاسیم و فیبر است. وجود این ترکیبات، پسته کوهی را به منبعی غنی از مواد مغذی برای بدن تبدیل می‌کند.
آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمند پسته کوهی: سپر محافظتی در برابر بیماری‌ها
پسته کوهی، میوه‌ای کوچک اما سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که نقشی حیاتی در محافظت از بدن در برابر آسیب‌های سلولی و بیماری‌های مزمن ایفا می‌کنند. این آنتی‌اکسیدان‌ها با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، از استرس اکسیداتیو جلوگیری کرده و به حفظ سلامت عمومی بدن کمک می‌کنند.
رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو: دشمنان خاموش سلامتی
رادیکال‌های آزاد، مولکول‌های ناپایداری هستند که در اثر فرآیندهای متابولیکی طبیعی بدن و عوامل محیطی مانند آلودگی هوا و غذا، دود سیگار و اشعه UV تولید می‌شوند. انباشت بیش از حد رادیکال‌های آزاد در بدن منجر به استرس اکسیداتیو میشود که میتواند به سلول‌ها، پروتئین‌ها و DNA آسیب برساند و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی، آلزایمر و دیابت را افزایش دهد.
برخی از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در پسته کوهی
- فنول‌ها: فنول‌ها از جمله آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمند موجود در پسته کوهی هستند که خواص ضد التهابی، ضد سرطانی و ضد میکروبی دارند.
- توکوفرول‌ها: توکوفرول‌ها شامل انواع ویتامین E هستند که نقش مهمی در محافظت از غشای سلولی در برابر آسیب‌های اکسیداتیو دارند.
- کاروتنوئیدها: کاروتنوئیدها رنگدانه‌های طبیعی با خواص آنتی‌اکسیدانی هستند که به بهبود بینایی و کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها کمک می‌کنند.
- اسیدهای چرب غیراشباع: پسته کوهی سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع مانند اسید اولئیک و اسید لینولئیک است که خواص آنتی‌اکسیدانی دارند.
3. خواص دارویی پسته کوهی
- تقویت سیستم ایمنی بدن: آنتی‌اکسیدان‌های موجود در پسته کوهی به تقویت سیستم ایمنی و محافظت از بدن در برابر بیماری‌ها کمک می‌کنند.
- کاهش کلسترول: اسیدهای چرب مفید موجود در پسته کوهی به کاهش کلسترول بد (LDL) و افزایش کلسترول خوب (HDL) کمک می‌کنند.
- بهبود سلامت قلب: پسته کوهی با کاهش کلسترول و فشار خون، به بهبود سلامت قلب و عروق کمک می‌کند.
- ضد التهاب: خواص ضد التهابی پسته کوهی به کاهش درد و التهاب در بدن کمک می‌کند.
- بهبود عملکرد دستگاه گوارش: فیبر موجود در پسته کوهی به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و رفع یبوست کمک می‌کند.
- تقویت استخوان‌ها: وجود مس و منیزیم در پسته کوهی به تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.
- تقویت اعصاب: پسته کوهی تقویت کننده حافظه است و در پیشگیری از آلزایمر نقش بسزایی دارد.
پسته کوهی(بنه) در طب سنتی
پسته کوهی(بنه)، در طب سنتی حبه الخضرا نامیده می شود، طبع پسته کوهی گرم و خشک است.
- جهت رفع کم خونی از میوه بنه میتوان استفاده کرد.
- برای رفع کمردرد و دردهای مفصلی از روغن بنه به صورت موضعی میتوان استفاده کرد. همچنین جهت بیماری لقوه و فلج کمی از روغن بنه میل شود و با آن عضو را ماساژ دهند.
- ترشی بنه برای پاک کردن کبد و رفع سردرد میتواند موثر باشد.
- ضماد سوخته بنه برای رویانیدن مو موثر است. همچنین جویدن سقز بنه به تقویت لثه و دندان کمک می‌کند.
- کسانی که می خواهند چاق شوند، بنه، بادام درختی، بادام زمینی و شکرسرخ را کوبیده میل کنند.
- در طب سنتی، بنه به عنوان یک تقویت کننده قوای جنسی شناخته میشود.
- روغن بنه برای درمان بیماری‌های پوستی مانند اگزما و psoriasis مفید است.
- مصرف بنه به هضم غذا کمک می‌کند، معده را تقویت می‌کند و برای درمان اسهال و یبوست مفید است. همچنین، بنه به عنوان یک ضد نفخ طبیعی شناخته میشود.
- جهت رفع ماه گرفتگی بنه را کوبانده و بر روی قسمت ماه گرفته قرار داده و این عمل را روزانه تکرار کنید تا ماه گرفتگی به طور کامل از بین برود.
- ترکیب روغن بنه و زیتون در معالجه خارش و ترک پوستی موثر است.
- مصرف بنه برای متعادل کردن طبع بدن و رفع سردی مزاج بسیار مفید است.
توجه: قبل از استفاده از هرگونه درمان گیاهی، با پزشک خود مشورت کنید.
4. طبع و مزاج پسته کوهی
در طب سنتی، طبع پسته کوهی گرم و خشک است و یکی از بهترین داروها برای رفع سرد مزاجی است.
5. موارد مصرف خوراکی پسته کوهی
پسته کوهی به صورت خام، بو داده، ترشی و یا در تهیه‌ی انواع غذاها و شیرینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله موارد مصرف خوراکی پسته کوهی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف به صورت خام یا بو داده: پسته کوهی به عنوان یک میان وعده سالم و مغذی مصرف میشود، در برخی مناطق جنوب کشور، کسور را به صورت خام به همراه گندم برشته و دانه های دیگر به صورت آجیل مصرف می کنند.
- استفاده در تهیه‌ی انواع غذاها: از پسته کوهی در تهیه‌ی خورش، آش، ته‌چین، سوپ و انواع دسرها میتوان استفاده کرد. معروف‌ترین غذایی که از بنه درست میشود، آب‌بنه یا قاتوق‌بنه است.
- تهیه‌ی روغن پسته کوهی: روغن پسته کوهی برای پخت و پز و مصارف دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. روغن بنه را میتوان به همراه سالاد مصرف کرد.
- ترشی بنه: برای تهیه ترشی بنه، از بنه‌های نارس که ترش و نرم است، استفاده میشود.
- ترکیب بنه و خرما: بنه آسیاب شده و خرما یکی از بهترین معجون‌ها برای درمان سردمزاجی و بلغم است.
آب بنه یا قاتوق بنه
قاتوق بنه، نوعی غذای محلی است که با استفاده از پسته کوهی تهیه میشود. در این غذا، پسته کوهی کوبیده شده با آب مخلوط میشود و پس از صاف کردن، با پیاز داغ و ادویه سرو میشود. قاتوق بنه طعمی دلچسب و خواص فراوانی دارد.
قاتوق‌بنه یک غذای محلی، خوشمزه و کاملا گیاهی است.
برای تهیه آب‌بنه یا قاتوق‌بنه به بنه های رسیده نیاز است. برای 2نفر به حدود 300گرم بنه رسیده نیاز داریم. ابتدا بنه‌ها را درون حاون، حسابی می‌کوبیم تا کاملا خمیری و له شوند و چربی آن بیرون آید. سپس بنه‌های کوبیده شده را درون ظرفی روی شعله ملایم قرار می‌دهیم و مخلوط خمیری را ورز می‌دهیم تا روغن آن بیشتر خارج شود. در مرحله بعد کمی آب گرم به محتویات ظرف اضافه می‌کنیم و از روی شعله برمیداریم و مجددا بنه‌ها را هم میزنیم. سپس 2تا3لیوان آب ولرم به آن اضافه می‌کنیم.
در این مرحله باید پوسته‌های سخت و چوبی بنه را از مخلوط جدا کنیم (از صافی یا آبکش ریز استفاده کنید)
در پایان با اضافه کردن پیاز خام به آن، آب‌بنه ما آماده است. در صورت تمایل پیاز تفت داده به همراه نعناع داغ میتوان اضافه کرد.
معجون گرم بنه و خرما: راهکاری طبیعی برای رفع سرد مزاجی
در طب سنتی، سرد مزاجی به عنوان یکی از عوامل کاهش میل جنسی و اختلال در عملکرد‌های طبیعی بدن شناخته میشود. بنه آسیاب شده و خرما، دو ماده غذایی با طبع گرم هستند که ترکیب آن‌ها میتواند به بهبود سرد مزاجی و افزایش قوای جنسی کمک کند. این معجون طبیعی و مقوی، علاوه بر طعم دلچسب، منبع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها است که برای سلامت عمومی بدن نیز مفید است.
طبع گرم بنه و خرما:
بنه و خرما هر دو دارای طبع گرم و خشک هستند. در طب سنتی، مصرف مواد غذایی با طبع گرم برای افرادی که دچار سرد مزاجی هستند، توصیه میشود. ترکیب این دو ماده غذایی، اثری sinergic داشته و میتواند به بهبود گردش خون، افزایش انرژی و رفع سردی بدن کمک کند.
برای تهیه این معجون مقوی، کافیست بنه را آسیاب کرده و با خرما مخلوط کنید. می‌توانید به دلخواه از مقداری روغن حیوانی نیز استفاده کنید. این ترکیب را می‌توانید به عنوان یک میان وعده سالم و انرژی‌زا مصرف کنید.
6. سقز (صمغ درخت پسته کوهی)
سقز، شیره‌ی سفید و شیری رنگی است که از تنه‌ی درخت بنه یا پسته کوهی (Pistacia atlantica) به دست می‌آید. این صمغ طبیعی، قرن‌هاست که در طب سنتی و صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل خواص بی‌نظیرش، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ‌های مختلف دارد.
خواص دارویی سقز:
- تقویت سیستم گوارش: سقز به درمان زخم معده، نفخ، سوء هاضمه و سایر مشکلات گوارشی کمک می‌کند.
- ضد التهاب و ضد درد: مصرف سقز میتواند دردهای مفصلی و عضلانی را تسکین دهد.
- تقویت سیستم ایمنی بدن: سقز حاوی آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
- بهبود سلامت دهان و دندان: جویدن سقز به تقویت لثه، جلوگیری از پوسیدگی دندان و خوشبو شدن دهان کمک می‌کند.
- درمان بیماری‌های پوستی: سقز در درمان زخم‌ها، سوختگی‌ها و سایر مشکلات پوستی موثر است.
- کاهش کلسترول: مطالعات نشان داده‌اند که سقز میتواند به کاهش کلسترول بد خون کمک کند.
کاربردهای سقز در صنایع مختلف:
- صنایع غذایی: سقز به عنوان طعم‌دهنده در آدامس، شیرینی و برخی غذاها استفاده میشود.
- صنایع دارویی: در تولید داروهای ضد التهاب، ضد درد و داروهای گوارشی کاربرد دارد.
- صنایع آرایشی و بهداشتی: در تولید کرم‌ها، لوسیون‌ها و سایر محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده میشود.
- صنایع رنگ و رزین: به عنوان یک ماده‌ی چسبنده و تثبیت‌کننده در رنگ‌ها و رزین‌ها استفاده میشود.
روش‌های مصرف سقز:
- جویدن: سقز را میتوان به صورت خام جوید.
- دم‌کرده: میتوان سقز را دم کرد و به صورت دمنوش مصرف کرد.
- روغن سقز: روغن سقز را میتوان به صورت موضعی برای درمان بیماری‌های پوستی استفاده کرد.
نکات مهم در مورد مصرف سقز:
- مصرف بیش از حد سقز ممکن است باعث بروز عوارض جانبی مانند تهوع و اسهال شود.
- افراد مبتلا به بیماری‌های خاص قبل از مصرف سقز باید با پزشک خود مشورت کنند.
- سقز باید از منابع معتبر تهیه شود تا از کیفیت و خلوص آن اطمینان حاصل شود.
